Thời gian đọc: 13 phút

Khả năng sinh sản là gì?

Sinh sản là khả năng sinh học giúp một người có thể tạo ra con cái.

Nếu bạn là người có tinh hoàn*, có khả năng sản sinh ra tinh trùng ở tinh hoàn và giải phóng chúng thông qua việc xuất tinh thì bạn được coi là có khả năng sinh sản. Bạn có khả năng sinh sản từ khi bắt đầu xuất ra tinh dịch có chứa tinh trùng ở giai đoạn dậy thì (từ 11 – 15 tuổi).

Nếu bạn là người có buồng trứng* thì khả năng phóng thích trứng (noãn) chín, tức trứng có thể được thụ tinh, từ nang trứng ở buồng trứng chính là khả năng sinh sản. Trong suốt cuộc đời bạn sẽ chỉ mang một số nang trứng nhất định (khoảng 1 – 2 triệu) và số nang trứng này sẽ giảm dần sau mỗi kỳ kinh nguyệt. Khi bạn bắt đầu bước vào kỳ kinh nguyệt đầu tiên (ở giai đoạn dậy thì, từ 9 – 14 tuổi) là lúc trứng đã rụng. Trứng chín chỉ có khả năng thụ tinh vào một số ngày nhất định tuỳ theo chu kỳ kinh nguyệt của bạn.

Chu kỳ kinh nguyệt

Thế nào là một chu kỳ kinh nguyệt?

Một chu kỳ sinh sản của người có buồng trứng (tức chu kỳ kinh nguyệt) là khoảng thời gian bắt đầu từ ngày đầu tiên chảy máu kinh và kết thúc vào ngày đầu tiên của kỳ kinh nguyệt tiếp theo.

Mặc dù chu kỳ lý tưởng thường là 28 ngày nhưng một chu kỳ bình thường thực tế có thể kéo dài từ 23 – 35 ngày. Chỉ 15% nữ giới có chu kỳ 28 ngày.

Các giai đoạn của chu kỳ kinh nguyệt. Điều gì sẽ xảy ra?

Giai đoạn nang noãn (noãn nang)

Giai đoạn hành kinh (sạch kinh)

• Bắt đầu khi niêm mạc tử cung bong ra, tức là khi bạn bắt đầu chảy máu và kết thúc khi bạn ngừng ra máu; 
• Thường kéo dài từ 3 – 7 ngày;
• Nội tiết tố sụt giảm khiến nội mạc tử cung bong tróc liên tục và bạn sẽ chảy máu liên tục. Bạn dễ mệt mỏi, tử cung co thắt dẫn đến đau bụng. Ngoài ra bạn còn có thể cảm thấy căng tức ngực, dễ nổi mụn và nhiệt miệng;
• Ngày ngừng ra máu là lúc nội mạc tử cung mỏng nhất và giai đoạn phát triển nội mạc bắt đầu.

Giai đoạn phát triển nội mạc

• Nội tiết tố (hoóc môn) tăng, kích hoạt và tăng cường sự phát triển của các nang trứng. Trong rất nhiều nang trứng sẽ chỉ có một nang trứng chín được phóng thích;
• Nội tiết tố cũng làm cho niêm mạc tử cung dày lên để chuẩn bị cho việc mang thai;
• Đây là giai đoạn bạn cảm thấy tràn đầy năng lượng nhất và làm việc hiệu quả nhất. Cho đến khi…

Hiện tượng rụng trứng – Dấu mốc kết thúc giai đoạn nang noãn

• Hàm lượng các nội tiết tố trong cơ thể đạt đến một mức độ nhất định, nang trứng chứa trứng chín sẽ vỡ ra, trứng chín được giải phóng và tiến vào ống dẫn trứng;
• Từ lúc này đến vài ngày sau đó, vì sự thay đổi “chóng mặt” của lượng nội tiết tố trong cơ thể mà da mặt sẽ trở nên nhạy cảm hơn, bạn dễ xúc động, mệt mỏi và thiếu sáng tạo. Đây là lúc bạn nên chú ý nghỉ ngơi và ăn uống đầy đủ;
• Khoảng thời gian giữa ngày đầu hành kinh và khi rụng trứng có thể thay đổi tuỳ vào mỗi người.

Giai đoạn hoàng thể

Trứng chín sống được trong khoảng từ 12 – 24 giờ sau khi rụng. 

Nếu trứng không được thụ tinh bởi tinh trùng, nó sẽ tự phân hủy. Nồng độ nội tiết tố của bạn sẽ giảm và vào một ngày, niêm mạc của tử cung sẽ lại bong ra, bắt đầu chu kỳ lại một lần nữa. Khoảng thời gian từ khi rụng trứng đến khi bắt đầu chảy máu là khoảng 14 ngày.

Nếu được thụ tinh bởi tinh trùng, trứng sẽ đi theo ống dẫn trứng và vào tử cung để làm tổ. Khi trứng gắn vào thành tử cung, nó sẽ trở thành một bào thai.

Nếu không có trứng chín và còn sống thì không thể có thai. Tuy nhiên, bởi vì tinh trùng có thể sống trong âm đạo** đến 5 ngày, bạn vẫn có thể thụ thai nếu quan hệ trong vòng 5 ngày trước khi trứng rụng và 24 giờ sau khi trứng rụng. Điều này vẫn không có nghĩa rằng khi quan hệ vào những ngày khác, bạn sẽ không thụ thai.

Bạn chỉ rụng trứng một lần trong một chu kỳ, cho dù là bạn có thể giải phóng nhiều hơn một trứng trong một lần rụng. 

Dấu hiệu khi bạn đã có thai

Cơ thể của bạn sẽ cho các dấu hiệu khác nhau khi bạn bắt đầu có thể sinh sản.

Nhiệt độ cơ thể: Vào ngày rụng trứng, nhiệt độ cơ thể bạn sẽ tăng khá nhẹ.

Chất nhầy cổ tử cung được sản sinh ra tại cổ tử cung (đoạn mở đầu của tử cung) và tiết ra ngoài qua âm đạo: Khi bạn có thể sinh sản, chất nhầy sẽ trở nên ướt, trơn và sánh (như lòng trắng trứng). Những người phụ nữ sử dụng biện pháp tránh thai nội tiết không rụng trứng và do vậy không sản sinh ra chất nhầy cổ tử cung này.

Vị trí cổ tử cung: Khi bạn có thể sinh sản, cổ tử cung của bạn trở nên mềm hơn, mở rộng hơn và đổi góc độ.

Chậm kinh có phải do mang thai không?

Câu trả lời là không hẳn đâu!

Chậm kinh (hay trễ kinh) là một trong những biểu hiện của chu kỳ kinh nguyệt bất thường, là hiện tượng khi đến kỳ hành kinh nhưng vẫn chưa ra máu kinh. Thông thường, nếu quá 35 ngày tính từ ngày hành kinh mà vẫn chưa có kinh nguyệt trở lại thì gọi là chậm kinh. Khi bạn lỡ ít nhất là ba kỳ kinh nguyệt liên tiếp thì được xem là vô kinh.

Tình trạng chậm kinh nguyệt là rất thường gặp đối với những bạn có buồng trứng, tuy nhiên không phải ai cũng hiểu rõ nguyên nhân gây ra hiện tượng này là gì. 

Những nguyên nhân thường gặp của chậm kinh

Thông thường, những nguyên nhân gây nên hiện tượng chậm kinh:

• Dấu hiệu mang thai;
• Giảm cân quá mức;
• Tăng cân đột ngột;
• Vận động quá sức;
• Căng thẳng;
• Do tác dụng phụ của thuốc;
• Sử dụng chất kích thích;
• Mãn kinh sớm;
• Các bệnh phụ khoa (U xơ tử cung, viêm lộ tuyến tử cung, suy buồng trứng, viêm buồng trứng,…);
• Buồng trứng đa nang;
• Vấn đề về tuyến giáp (Suy giáp, nhược giáp, cường giáp,…);
• Vấn đề về nội tiết.

Vì vậy, chậm kinh không đồng nghĩa với việc bạn đang mang thai nhé!

Tôi vẫn chưa muốn có thai…

Nếu bạn đang có khả năng sinh sản và không muốn có thai, hãy tận dụng tất cả các biện pháp để tránh tinh trùng đi vào âm đạo hoặc sử dụng các phương pháp tránh thai (bao cao su, thuốc diệt tinh trùng, màng ngăn âm đạo,…).

Tham khảo bài viết về các phương pháp tránh thai của Vietnam Youth Alliance nào!

Các biện pháp theo dõi chu kỳ kinh nguyệt có thể giúp bạn nhận diện các dấu hiệu sinh sản. Từ đó, tự dự đoán khoảng thời gian nào bạn có thể mang thai.

Biện pháp theo dõi chu kỳ kinh nguyệt

Tính hiệu quả

• Tính hiệu quả của mỗi biện pháp là khác nhau nhưng có thể dao động từ 78 – 98%;
• Các biện pháp phải được thực hiện liên tục để có được hiệu quả.

Lợi ích 

• Không có tác dụng phụ;
• Bạn học thêm được về cơ thể và chu kỳ sinh sản của mình;
• Hoàn toàn miễn phí, trừ khi bạn muốn sử dụng chuỗi hạt, biểu đồ đặc biệt để theo dõi chu kỳ, hoặc gặp chuyên gia tư vấn;
• Bạn có thể sử dụng các biện pháp này nếu bạn không thể hoặc không muốn sử dụng các biện pháp tránh thai khác;
• Nếu bạn không muốn sử dụng biện pháp tránh thai dự phòng khi đang trong giai đoạn có thể sinh sản, bạn có thể sử dụng khoảng thời gian đó để khám phá các hình thức quan hệ tình dục khác, như là quan hệ bằng miệng, hậu môn, thủ dâm cùng nhau,…

Bất lợi 

• Các biện pháp này có thể không hiệu quả nếu như bạn không có chu kỳ đều đặn;
• Bạn thường xuyên phải kiểm tra mỗi ngày (đánh dấu vào biểu đồ, kiểm tra nhiệt độ,…);
• Trong một khoảng thời gian nhất định trong chu kỳ của mình, bạn sẽ phải sử dụng các biện pháp tránh thai khác hoặc tránh cho tinh trùng vào âm đạo của bạn;
• Bạn có thể sẽ cảm thấy thật “eo ơi” khi phải chạm vào cơ thể mình (để lấy và xem xét chất nhầy cổ tử cung);
• Các chuyên gia tư vấn về biện pháp ý thức sinh sản có thể khó tìm và đặt lịch khám với họ có thể khá đắt đỏ;
• Như nhiều hình thức tránh thai khác, các biện pháp ý thức sinh sản không bảo vệ bạn khỏi các bệnh lây truyền qua đường tình dục.

Một số ứng dụng và biện pháp theo dõi chu kỳ kinh nguyệt

Period Tracker Flo. Ovulation Calendar & Pregnancy

Ứng dụng này cho phép bạn theo dõi chu kỳ kinh nguyệt, mang thai và nhiều tiện ích khác.

Health của IPhone

Ứng dụng mang nhiều chức năng theo dõi sức khoẻ khác nhau, trong đó có cả chu kỳ kinh nguyệt.

OvaGraph – Official TCOYF App

Ứng dụng cho phép lưu lại sự thay đổi của chất nhầy cổ tử cung và nhiệt độ cơ thể. Hãy đo ngay khi bạn thức dậy vào buổi sáng. 

Biện pháp tính ngày chuẩn – Standard Days Method (SDM)

Phương pháp này bao gồm việc theo dõi độ dài của chu kỳ. Từ đây, có thể ước định được thời gian có khả năng mang thai nhiều nhất. Biện pháp này chỉ chuẩn xác với những bạn có chu kỳ kinh nguyệt ổn định, từ 26 – 32 ngày.

Bằng cách dùng một chiếc vòng có các hạt nhiều màu, bạn có thể theo dõi những ngày bạn có thể mang thai.

Bạn cũng có thể dự đoán chu kỳ kinh nguyệt của bản thân bằng chiếc vòng này. Hãy di chuyển dây cao su (hoặc loại dây bất kỳ) qua từng hạt, bắt đầu ở hạt đỏ, qua mỗi ngày.

Hoặc bạn có thể tải ứng dụng “CyberBeads Period & Ovulation” vào điện thoại để thực hiện phương pháp này nhé! Tuy nhiên, hiện tại trên Appstore vẫn chưa có ứng dụng này.

Sức khoẻ tinh trùng

Điều gì quyết định sức khỏe tinh trùng?

Sức khỏe tinh trùng được xác định dựa trên nhiều tiêu chí khác nhau. Các tiêu chí có thể bao gồm số lượng tinh trùng giải phóng ra trong một lần xuất tinh, khả năng di chuyển và cấu tạo của chúng:

Số lượng tinh trùng giải phóng ra trong một lần xuất tinh

Tinh trùng của bạn có khả năng làm trứng thụ tinh cao nhất nếu trong một lần xuất tinh, bạn giải phóng được ít nhất 15 triệu tinh trùng mỗi ml. Quá ít tinh trùng trong một lần xuất tinh có thể làm cho việc mang thai trở nên khó khăn hơn vì có quá ít “ứng viên” tiềm năng đến được với trứng.

Hình thái của tinh trùng (Cấu tạo)

Một tinh trùng bình thường có đầu bầu dục và đuôi dài, hai bộ phận này kết hợp với nhau để đẩy tinh trùng về phía trước. Dù không phải yếu tố quan trọng như số lượng tinh trùng và khả năng di chuyển, nhưng khi tinh trùng của bạn càng giống với cấu trúc và hình dạng một tinh trùng bình thường thì khả năng sinh sinh sản của bạn càng cao. 

Khả năng di chuyển của tinh trùng

Để tiếp cận và thụ tinh với một trứng chín, tinh trùng phải di chuyển – luồn lách và bơi qua cổ tử cung, tử cung và ống dẫn trứng. Đây chính là khả năng chuyển động của tinh trùng. Bạn có khả năng thụ thai cao nhất nếu có ít nhất 40% tinh trùng có tính di động.

Điều gì gây nên các vấn đề về khả năng sinh sản?

Phần lớn mọi người không biết rằng mình có khả năng sinh sản hay không cho đến khi họ bắt đầu có ý định mang thai hoặc khi có thai một cách bất ngờ.

Nếu bạn có buồng trứng, khả năng thụ thai của bạn có thể bị ảnh hưởng bởi:

• Yếu tố di truyền, bệnh tật;
• Tình trạng sức khỏe, tình trạng căng thẳng;
• Tăng hay giảm cân một cách nhanh chóng;
• Các tác nhân trong môi trường và lối sống (hút thuốc, sử dụng chất cấm hoặc uống rượu bia,…);
• Việc cho con bú và sử dụng biện pháp tránh thai nội tiết;
• Khả năng thụ thai của bạn sẽ giảm dần và chu kỳ kinh nguyệt chấm dứt. Điều này còn được hiểu là bước vào giai đoạn mãn kinh. Giai đoạn này thường xảy ra vào khoảng từ 45 – 60 tuổi.

• Nếu bạn có tinh hoàn, sức khỏe tinh trùng của bạn có thể bị ảnh hưởng bởi:
  • Yếu tố di truyền, bệnh tật;
  • Tình trạng sức khỏe. Ví dụ như những vấn đề ở vùng dưới đồi hoặc tuyến yên (tuyến não thùy) – phần não ra tín hiệu cho tinh hoàn sản xuất testosterone và tinh trùng (giảm chức năng sinh dục thứ phát);
  • Tình trạng căng thẳng;
  • Bệnh lý ở tinh hoàn;
  • Các tác nhân trong môi trường và lối sống (hút thuốc, sử dụng chất cấm hoặc uống rượu bia,…);
  • Số lượng tinh trùng cũng như khả năng di chuyển và bơi về phía trước của tinh trùng giảm dần đi khi bạn già đi, đặc biệt là ở độ tuổi sau 50.

Làm sao để bảo vệ khả năng sinh sản của mình?

Những lời khuyên về sức khỏe

Duy trì cân nặng hợp lý: Nghiên cứu chỉ ra rằng việc tăng chỉ số khối cơ thể (BMI) có liên quan đến giảm lượng tinh trùng và khả năng di chuyển của chúng. 

Uống nhiều nước và có chế độ ăn uống lành mạnh: Ăn nhiều loại trái cây và rau quả giàu chất chống oxy hóa.

Ngăn ngừa các bệnh lây qua đường tình dục (STIs): Các bệnh lây qua đường tình dục – như vi khuẩn chlamydia và lậu – có thể gây vô sinh ở nam giới. Để bảo vệ mình, hãy giới hạn số lượng bạn tình và sử dụng bao cao su khi quan hệ – hoặc duy trì mối quan hệ với một bạn tình nhất định không bị nhiễm bệnh.

Hạn chế căng thẳng: Căng thẳng có thể làm giảm chức năng tình dục. Nó cũng gây trở ngại cho các nội tiết tố cần thiết cho tinh trùng.

Vận động: Hoạt động thể chất vừa phải có thể làm tăng mức độ của các enzyme chống oxy hóa mạnh mẽ, giúp bảo vệ tinh trùng.

Không hút thuốc: Người hút thuốc dễ có lượng tinh trùng thấp và lượng trứng sụt giảm. Nếu bạn có thói quen hút thuốc, hãy đề nghị bác sĩ giúp bạn cai thuốc.

Hạn chế cồn: Nghiện đồ uống có cồn dễ dẫn đến giảm chất lượng trứng, rối loạn chức năng cương dương, giảm sản sinh testosterone dẫn đến giảm tinh trùng.

Tham khảo bác sĩ về đơn thuốc: Thuốc đối kháng canxi (Calcium channel blockers), thuốc chống trầm cảm ba vòng (Tricyclic antidepressants), chất đối kháng androgen (Anti-androgens) và các loại thuốc khác có thể góp phần gây ra các vấn đề về sinh sản. Steroid đồng hóa (Anabolic steroids) có thể có tác dụng tương tự.

Những mẹo khác cần biết

Đề phòng hoá chất độc hại: Tiếp xúc với thuốc trừ sâu, chì và các chất độc khác có thể ảnh hưởng đến số lượng và chất lượng tinh trùng. Nếu bạn phải làm việc với chất độc hại, hãy chú ý an toàn. Có thể mặc quần áo và dụng cụ bảo hộ, tránh tiếp xúc trực tiếp với hoá chất độc hại. 

Giữ nhiệt độ mát mẻ: Nhiệt độ bìu tăng cao có thể cản trở việc sản xuất tinh trùng. Mặc dù lợi ích chưa được chứng minh đầy đủ nhưng mặc đồ lót rộng vừa vặn, hạn chế ngồi lâu, tránh xông hơi, ngâm bồn nước nóng và tránh cho bìu tiếp xúc với các vật ấm như máy tính xách tay, có thể tăng cường chất lượng tinh trùng.

Hỏi ý kiến bác sĩ khi điều trị bệnh bằng hóa trị liệu và xạ trị ung thư: Các biện pháp điều trị bệnh này có thể làm suy yếu việc sản xuất tinh trùng và gây vô sinh vĩnh viễn. Trước khi điều trị hãy hỏi ý kiến bác sĩ về cách phục hồi và lưu trữ tinh trùng.

Nếu người yêu của bạn đang có thai, tránh xa các sản phẩm bôi trơn khi quan hệ. Tác dụng của chất bôi trơn đến khả năng sinh sản vẫn cần được nghiên cứu kỹ càng. Tuy vậy, hãy cân nhắc tránh chất bôi trơn trong khi quan hệ nếu người yêu bạn đang mang thai. Nếu cần thiết, hãy cân nhắc sử dụng dầu em bé, dầu hạt cải, lòng trắng trứng hoặc chất bôi trơn được nghiên cứu là thân thiện với khả năng sinh sản, chẳng hạn như Pre-Seed.

Chú thích:

* Người có tinh hoàn được chỉ định là nam khi mới ra đời, người có buồng trứng được chỉ định là nữ khi mới ra đời. Người có tinh hoàn không luôn luôn nhận dạng là nam và người có buồng trứng không luôn luôn nhận dạng là nữ.

** Chúng mình biết rằng đây không phải là từ mà tất cả mọi người đều dùng cho cơ thể họ (như những bạn chuyển giới chẳng hạn) và chúng mình rất ủng hộ việc bạn dùng từ mà bạn cảm thấy là phù hợp nhất với bản thân mình.

---

Tài liệu tham khảo