“Thế giới thứ ba”: Gọi sao cho đúng?

Những cụm từ như “thế giới thứ ba” hay “giới tính thứ ba” đã ăn sâu vào tiềm thức của nhiều người Việt Nam khi muốn nói về cộng đồng LGBTQ+. Thế nhưng bạn có biết rằng trên thực tế những cụm từ đó mang nghĩa hoàn toàn khác? 

Trong bài viết hôm nay, VYA sẽ cùng bạn tìm hiểu ý nghĩa thực sự của cụm từ “thế giới thứ ba”, “giới tính thứ ba” và gợi ý cho bạn một số cách nói về cộng đồng LGBTQ+ sao cho thật “chuẩn chỉ” nhé!

“Thế giới thứ ba”, “giới tính thứ ba” có nghĩa là gì?

Quy ước của quốc tế

Theo quy ước quốc tế, “Thế giới thứ ba” là cụm từ được sử dụng để chỉ các nước kém phát triển, trong đó “thế giới thứ nhất” là Mỹ và các đồng minh tư bản chủ nghĩa, “thế giới thứ hai” là Liên Xô và các nước Đông Âu, còn “thế giới thứ ba” là các quốc gia kém phát triển ở châu Á, châu Phi và châu Mỹ La-tinh.

Còn ở Việt Nam thì sao?

Trong quá khứ, từng có thời điểm người đồng tính, chuyển giới, liên giới tính hoặc người có thể hiện giới không theo tiêu chuẩn giới được gọi là “thế giới thứ ba” hoặc “giới tính thứ ba”. Những định nghĩa trên chỉ có ở Việt Nam.

Một số giải thích cho rằng “thế giới thứ nhất” là nam, “thế giới thứ hai” là nữ, còn lại là “thế giới thứ ba”. Cách giải thích này sơ sài và không phù hợp. Bởi rất nhiều người thuộc LGBTQ+ vẫn có bản dạng giới là nam hoặc nữ. 

Chúng ta có thể thấy những bài báo với tiêu đề “Tình ảo trong thế giới thứ ba” (Báo Dân trí, đăng ngày 3/4/2008) hoặc “Giới tính thứ ba đi làm từ thiện” (Báo VnExpress, đăng ngày 22/7/2008)… Thú vị hơn, cụm từ này không chỉ được dùng bởi truyền thông mà cả nền tảng Cộng đồng LGBTQ+ trực tuyến rất có tiếng thời đó cũng có tên là “Thế giới thứ ba”. Lý do là bởi khi đó còn chưa có cụm từ nào phù hợp hơn để gọi nhóm tính dục và giới thiểu số.

Dù vậy, những nhà hoạt động xã hội và quyền LGBTQ+ dần nhận ra cụm từ này không chính xác. Họ dần sử dụng cụm từ “cộng đồng LGBTQ+” để thay thế.

Tương tự, “giới tính thứ ba” cũng không phải một cách gọi chính xác. Nếu ta đi sâu vào chuyên môn thì “giới tính thứ ba” có ngụ ý “liên giới tính” (vì giới tính nam và nữ là giới tính thứ nhất và thứ hai). Người liên giới tính chỉ là một nhóm thuộc cộng đồng LGBTQ+, chứ không thể đại diện cho cả cộng đồng đa dạng này.

Vì sao không nên gọi là “Giới tính thứ ba”?

Tuy những cuộc thảo luận trong phong trào LGBT nói chung thường phân chia bản thể giữa giới tính sinh học, bản dạng giới và xu hướng tính dục, chúng thường được liên kết với nhau ở Việt Nam. Lối suy nghĩ này là hậu quả lịch sử của những cuộc diễn thuyết gia nhập vào đất nước từ tư bản toàn cầu.

Trong bài luận văn “From Red Lights to Red Flags: A History of Gender in Colonial and Contemporary Vietnam” (tạm dịch: Từ Đèn Đỏ Tới Cờ Đỏ: Lịch sử Giới Ở Việt Nam Thời Thuộc Địa và Đương Thời), học giả Richard Quang-Anh Tran đã phát hiện rằng việc bệnh hoạn hoá đồng tính hậu cải cách ở Việt Nam đã chịu ảnh hưởng từ những bài giảng y tế từ giả thuyết châu Âu thế kỉ 19 về đảo ngược tình dục, rằng đồng tính là một kiểu đảo lộn tính trạng giới, nên người nam đảo ngược có tâm hồn nữ và người nữ đảo ngược có tâm hồn nam.

Cách dùng từ “giới tính” cho thấy cách hệ thống đảo ngược tình dục phân loại nhóm. Từ này được dùng cho giới tính sinh học, bản dạng giới xã hội, và giáo dục giới tính. Văn hoá đại chúng và truyền thông thường dùng từ “giới tính thứ ba” để chỉ những người không dị tính.

Những thảo luận về phong trào LGBT toàn cầu chỉ bắt đầu xuất hiện với đại chúng Việt Nam năm 2012 qua những tổ chức phi chính phủ hoạt động cho nhân quyền. Những tổ chức này giới thiệu ngôn ngữ qua những bản dịch (nghĩa đen và nghĩa bóng) phân loại xu hướng tính dục và bản dạng giới thành hai.

Cách dùng từ “giới tính thứ ba” khi cố gắng bình thường hoá và khẳng định sự tồn tại của những người không theo tiêu chuẩn tính dục và giới của xã hội có thể dẫn tới nhiều vấn đề vì nó cho rằng có những kiểu danh tính “tự nhiên” khác, và những danh tính đó cần phải “tự nhiên”, hoặc về mặt sinh học, thì mới được xác nhận.

Giới tính không phải là vấn đề duy nhất!

Con người là một loài động vật phức tạp, cả về phương diện sinh học và tâm sinh lý, vì vậy chỉ mỗi “giới tính” thôi là không đủ để nói về đặc điểm, tính chất của một cá thể. Trên thực tế, “giới tính” mà chúng ta hay nhắc tới thường dùng để chỉ “đặc điểm giới tính”, một trong bốn yếu tố của Đa dạng tính dục (SOGIESC), bao gồm: xu hướng tính dục (Sexual Orientation), bản dạng giới (Gender Identity), thể hiện giới (Gender Expression) và đặc điểm giới tính (Sex Characteristics).

Xu hướng tính dục

Khả năng một người có cảm xúc lãng mạn, tình cảm, và/hoặc thể chất, hoặc được hấp dẫn bởi người khác. Bao gồm dị tính, đồng tính, toàn tính và vô tính, cũng như một phổ cách thể hiện và xu hướng tính dục rộng lớn. Từ này được ưu dùng hơn so với sở thích tình dục, hành vi và lối sống tình dục khi miêu tả cảm xúc hoặc sự hấp dẫn của một cá nhân với người khác.

Bản dạng giới

Trải nghiệm riêng biệt và nội tâm sâu sắc về giới của mỗi người, có thể hoặc không trùng hợp với giới tính khi sinh hoặc bản dạng giới được xã hội gán cho. Nó bao gồm ý thức cá nhân về cơ thể, có thể hoặc không bao gồm ý muốn thay đổi ngoại hình hoặc chức năng cơ thể qua y tế, phẫu thuật, hoặc những phương pháp khác.

Thể hiện giới

Các cá nhân dùng những ám chỉ, như là tên, đại từ nhân xưng, hành vi, quần áo, giọng nói, cách cư xử, và/hoặc đặc điểm cơ thể, để giải nghĩa giới của người khác. Thể hiện giới không nhất thiết phản ánh chuẩn xác bản dạng giới. Những người với xu hướng tính dục, bản dạng giới, hoặc đặc điểm giới tính đa dạng không nhất thiết phải có thể hiện giới đa dạng. Tương tự, những người không có xu hướng tính dục, bản dạng giới, hoặc đặc điểm giới tính đa dạng cũng có thể có thể hiện giới đa dạng.

Đặc điểm giới tính

Đặc điểm sinh học liên quan tới giới tính, gồm nhiễm sắc thể, tuyến sinh dục, nội tiết tố sinh dục, bộ phận sinh dục, và những đặc điểm giới tính thứ cấp phát triển từ dậy thì.

Vậy nếu không sử dụng “giới tính thứ ba”, chúng ta có thể dùng những cụm từ nào?

Một trong những lựa chọn đơn giản nhất có thể kể đến là “Cộng đồng LGBT” (Lesbian, Gay, Bisexual, và Transgender), thuật ngữ thường được dùng để mô tả những người không đi theo những chuẩn mực tính dục truyền thống.

Theo dòng phát triển của xã hội, các xu hướng tính dục và bản dạng giới ngày càng đa dạng hơn dẫn tới sự ra đời của những phiên bản “chi tiết” hơn như LGBTQ, thậm chí là 2SLGBTQ+, LGBTTIQQ2SA, LGBTQQIP2SAA hay LGBTQ2SAPQ+.

Bên cạnh đấy, ta có thể thấy nhiều tên viết tắt của cộng đồng LGBT được kết thúc bằng một dấu cộng. Đó là bởi còn một số lượng lớn những nhãn tính dục khác có thể biểu diễn bởi chữ cái, nhưng được tóm gọn lại thành một dấu “+”. Những nhóm này không hề kém rõ ràng hay không quan trọng, nhưng do quá dài nên hầu hết mọi người chọn cách viết ngắn gọn cụm từ.

Tìm hiểu thêm về những chữ cái viết tắt khác trong cộng đồng tại đây.

Như vậy, những thuật ngữ đơn giản nhất có thể kể đến như cộng đồng LGBT hay cộng đồng LGBTQ+ vẫn đang được sử dụng rộng rãi cả trên mạng xã hội lẫn trong những văn bản chính thức của nhà nước. Bạn cũng có thể sử dụng từ mang tính ẩn dụ thông qua những biểu tượng nổi tiếng của cộng đồng như “cộng đồng cờ lục sắc”, hay “cộng đồng màu tím”, v.v.

Qua bài viết ngày hôm nay, chúng ta đã biết rằng các cụm như “giới tính thứ ba”, “thế giới thứ ba” không nên được dùng để chỉ cộng đồng LGBTQ+, và đây là một vấn đề không chỉ người ngoài mà ngay cả một số người thuộc cộng đồng cũng rất dễ bị nhầm lẫn. Việc được sử dụng rộng rãi không có nghĩa là những cụm từ này phù hợp. Thay vào đấy, có rất nhiều cách gọi khác hay hơn, và quan trọng là đúng hơn, để chỉ cộng đồng LGBTQ+.

Là thế hệ trẻ Việt Nam, được trang bị những kiến thức đúng đắn, VYA tin rằng chúng ta có thể chung tay nâng cao nhận thức của mọi người, từ đấy giúp đẩy lùi việc sử dụng những từ ngữ sai lệch cho cộng đồng cờ lục sắc.

Người thực hiện: Trần Hoàng Duy, Hà, Louis, Như Ngọc, Phương

Tài liệu tham khảo