Khi nhắc tới chữ “T” trong “LGBT”, ta hẳn sẽ nghĩ ngay tới “chuyển giới nam” và “chuyển giới nữ”. Nhưng liệu bạn có biết rằng, đây chỉ là hai trong số rất nhiều những cộng đồng khác thuộc phổ chuyển giới? Bạn có thể đang thắc mắc: liệu còn có những cộng đồng nào? Ngoài “nam” và “nữ”, còn có những cách gì khác để định danh bản thân? Nếu bạn còn thắc mắc về những câu hỏi trên thì còn chần chừ gì nữa? Qua bài viết này, chúng ta sẽ tìm hiểu thêm về “phổ chuyển giới” – một khái niệm rộng và đa dạng hơn trong cộng đồng người chuyển giới nhé!
Những kiến thức cần biết về cộng đồng chuyển giới
Định nghĩa “Chuyển giới”
Dựa trên các đặc điểm sinh học, giới tính của một người có thể được chỉ định ngay từ khi sinh ra. Đa số chúng ta đều có nhận thức về bản thân (bản dạng giới) trùng với giới tính sinh học của mình. Tuy nhiên, một số người lại có bản dạng giới khác với giới tính được chỉ định. Họ chính là người chuyển giới.
Một số thuật ngữ về người chuyển giới
- Trans Man (Người chuyển giới nam): Một người có giới tính sinh học là nữ và bản dạng giới là nam. Thuật ngữ này còn được dùng cho người liên giới tính được phẫu thuật định giới nữ, nhưng lại có bản dạng giới là nam. Nhiều người chuyển giới nam nhận định đơn giản rằng họ cảm nhận bản thân như một người nam;
- Trans Woman (Người chuyển giới nữ): Một người có giới tính sinh học là nam nhưng bản dạng giới là nữ. Bản dạng này còn được dùng cho người liên giới tính được phẫu thuật định giới nam, nhưng có bản dạng giới là nữ. Nhiều người chuyển giới nữ nhận định đơn giản rằng họ cảm nhận bản thân như một người nữ;
- Female to Male (FtM)/Male to Female (MtF): Đây cũng là những thuật ngữ dùng để chỉ người chuyển giới. Thông thường, hai cụm từ này chỉ được dùng trong nội bộ người chuyển giới. Những người ngoài cộng đồng không nên dùng MtF/FtM mà nên sử dụng thuật ngữ “trans man” và “trans woman”.
Đa dạng bản dạng giới
Tương tự như những người hợp giới, người chuyển giới cũng có nhiều cách khác nhau để miêu tả bản dạng giới của chính mình. Nếu người chuyển giới xác định bản thân không phải nam cũng không phải nữ, họ có thể gọi bản thân là người chuyển giới “phi nhị nguyên” (nonbinary). Một thuật ngữ khác vẫn được dùng chính là “đa dạng giới” (genderqueer), cũng ám chỉ rằng họ không xác định bản thân là người nam hay người nữ.
Đa dạng trong xu hướng tính dục
Người chuyển giới có đa dạng xu hướng tính dục; họ không nhất thiết phải là người dị tính hay là người đồng tính. Người chuyển giới cũng có thể là người song tính, vô tính,… Sự đa dạng xu hướng tính dục của người chuyển giới không hề bị bó buộc trong bất cứ khuôn khổ nào.
Với một vài người, phạm vi của những thuật ngữ “đồng tính”, “dị tính”,… là khá hẹp; những từ này khó có thể miêu tả sự hấp dẫn với người phi nhị nguyên/genderqueer. Vì vậy, người chuyển giới cũng sử dụng những thuật ngữ như “gynephilia ” (“hấp dẫn bởi sự nữ tính”) hoặc “androphilia” (“hấp dẫn bởi sự nam tính”) để miêu tả xu hướng tính dục của bản thân.
Đa dạng trong cách thể hiện giới
Người chuyển giới thể hiện giới mong muốn của họ theo nhiều cách. Có người dùng quần áo, tính cách, và phong cách cá nhân. Có người thì sử dụng các biện pháp y tế để định giới cơ thể đúng với bản dạng của mình. Đồng thời, cũng có những người tự xác định bản thân nằm ngoài hệ nhị nguyên nam – nữ. Dù là gì đi chăng nữa, những cách thể hiện giới này cũng góp phần xây dựng một cộng đồng người chuyển giới hết sức đa dạng và không bị giới hạn bởi bất kỳ rào cản nào.
Phổ chuyển giới là gì? Các cộng đồng khác nhau trong phổ chuyển giới?
Định nghĩa phổ chuyển giới
Mỗi người có một quan niệm riêng về thuật ngữ “chuyển giới”. Chính vì lý do này, thật khó để đưa ra một định nghĩa chính xác cho người chuyển giới, và từ đó thuật ngữ “phổ chuyển giới” đã ra đời. Đây là một nhóm gồm nhiều cộng đồng thiểu số tính dục khác nhau; tuy nhiên, họ đều có một đặc điểm chung là cảm thấy thoải mái với định nghĩa “chuyển giới” theo góc nhìn của cá nhân họ. Mỗi người trong phổ chuyển giới đều có cảm nhận và có những câu chuyện cá nhân liên quan đến giới của mình. Dù là gì đi chăng nữa, mỗi cá nhân trong cộng đồng này đều xứng đáng có được sự tôn trọng và thấu hiểu.
Các cộng đồng khác nhau trong phổ chuyển giới
Cộng đồng FTM/MTF/Transmen/Transwomen
“Tôi là một người chuyển giới nữ. Trên giấy khai sinh, tôi là một người nam. Tuy nhiên, tôi luôn biết rằng mình là phụ nữ. Thật nhẹ nhõm khi có thể nói với mẹ về cảm giác của mình. Thay vì giận dữ, bà đã rất lắng nghe và ủng hộ tôi.” – Grace, trên trang National Center for Transgender Equality. Grace là một ví dụ điển hình của cộng đồng này; họ thường là những người có giới tính sinh học và bản dạng giới trái ngược nhau trên hệ nhị nguyên nam – nữ.
Cộng đồng người chuyển giới phi nhị nguyên (non-binary transgender)
Phi nhị nguyên là một thuật ngữ chỉ những người không nhận dạng bản thân hoàn toàn là nam hay nữ. Thay vào đó, họ có thể nhận định bản thân là:
- Cả nam và nữ;
- Đâu đó ở giữa nam và nữ;
- Có một giới khác hoặc không có giới xác định;
- …
Một điều cần lưu ý: không phải người phi nhị nguyên nào cũng xác định là người chuyển giới. Mặc dù giới tính sinh học và bản dạng giới của họ khác nhau, vẫn có những người phi nhị nguyên cảm thấy không phù hợp với nhãn “chuyển giới”. Thay vào đó, họ có thể sử dụng những thuật ngữ khác như “vô giới”, “song giới, “linh hoạt giới”… Họ cảm thấy rằng “chuyển giới” và “phi nhị nguyên” là những thuật ngữ khác nhau; chính vì lý do này, họ có thể lựa chọn sử dụng thuật ngữ phù hợp hơn với bản thân mình hơn.
Những cộng đồng khác
Ngoài ra, vẫn còn những cộng đồng khác trong phổ chuyển giới, như:
- Song giới;
- Vô giới;
- Linh hoạt giới;
- …
Không có một “tiêu chuẩn” cố định nào để trở thành một phần của phổ chuyển giới. Chỉ cần một người cảm thấy thoải mái, họ luôn có thể tự công nhận mình như một người chuyển giới. Chính điều này đã tạo nên sự đa dạng trong cộng đồng, vượt ngoài khuôn khổ giới nam – nữ thông thường.
Nhấn vào đây để tham khảo thêm về những nhóm nhỏ khác trong cộng đồng LGBT.
Hiểu lầm phổ biến về phổ chuyển giới
Khi nhắc về cụm từ “chuyển giới”, chúng ta thường lập tức liên tưởng đến những hình ảnh như sau:
- Chỉ có hai giới tính “nữ” và “nam”, đi kèm với những kiểu cơ thể nhất định. Có những người cảm thấy mình sinh ra “nhầm” cơ thể. Họ có thể sinh ra là nữ nhưng nghĩ mình là nam, hoặc ngược lại;
- Họ lựa chọn sử dụng nội tiết tố hoặc thực hiện các phẫu thuật định giới. Đây được xem là mục tiêu lớn nhất của họ, là cách tối ưu để họ sống đúng với chính bản thân mình.
Những hiểu lầm thường gặp
Câu chuyện ở trên, dẫu đã được lược bỏ, đã đề cập đến những hiểu lầm thường thấy về cộng đồng chuyển giới. Người chuyển giới từ lâu đã bị gắn liền với duy nhất giới nam hoặc giới nữ; nếu như giới tính sinh học là giới này, họ sẽ muốn trở thành giới kia. Điều này không chỉ phủ nhận sự tồn tại của những nhóm thiểu số trong phổ chuyển giới; nó còn áp cộng đồng chuyển giới vào những khuôn mẫu cứng nhắc của xã hội.
Câu chuyện ở trên cũng thiếu tính bao quát. Không phải người chuyển giới nào cũng có mong muốn phẫu thuật hay sử dụng nội tiết tố. Những hiểu lầm này đã xây dựng nên hình ảnh cộng đồng chuyển giới thiếu thực tế, ảnh hưởng đến tất cả mọi cá nhân trong phổ chuyển giới.
Nguyên nhân
Nguyên nhân của những hiểu lầm này có thể đến từ cách áp dụng cứng nhắc những kiến thức sinh học thường thức. Ý niệm về giới – nam hay nữ tính – được xây dựng dựa trên văn hóa và góc nhìn của xã hội về hai giới tính nam và nữ. Vì vậy, những cộng đồng thiểu số của phổ chuyển giới thường được xem như nằm ngoài “tiêu chuẩn” đó. Trên thực tế, những biểu hiện của giới tính sinh học rất đa dạng, vượt ngoài cách hiểu giản lược rằng chỉ có nam và nữ. Ngoài ra, chúng ta không thể và không nên đánh đồng bản dạng giới của ai đó thông qua giới tính sinh học của họ. Chính vì vậy, những bản dạng giới thiểu số trong phổ chuyển giới là hoàn toàn bình thường.
Kết luận
Như vậy, người chuyển giới không bị giới hạn trong phạm vi giới nam và giới nữ. Họ cũng không nhất thiết phải sử dụng liệu pháp định giới. Tập hợp lại, họ tạo thành một phổ chuyển giới đa dạng về:
- Bản dạng giới (cách một cá nhân cảm nhận về giới của bản thân);
- Thể hiện giới (cách một cá nhân ăn mặc, hành xử);
- Xu hướng tính dục (người mà một cá nhân có trải nghiệm cảm giác hấp dẫn).
Một số cách ủng hộ cộng đồng chuyển giới
Ủng hộ người thân là người chuyển giới
Định kiến và sự kỳ thị dựa trên tính dục là rào cản lớn người chuyển giới phải vượt qua. Thế nhưng rào cản lớn nhất đối với họ chính là thái độ và cách nhìn nhận của gia đình. Nhiều nhà hoạt động xã hội cho rằng người chuyển giới sẽ có một cuộc sống tốt hơn nếu họ nhận được sự ủng hộ từ bố mẹ và người thân.
Thúc đẩy những thay đổi pháp lý có lợi cho người chuyển giới
Điều quan trọng nhất vẫn là thay đổi nhận thức của từng cá nhân. Cơ quan chức năng có thẩm quyền phải cân nhắc mức độ nhận thức của xã hội; từ đó chính quyền có thể thay đổi những điều luật một cách phù hợp. Mỗi thay đổi về luật cần có những cuộc khảo sát nhằm đánh giá thái độ và nhận thức chung. Vì vậy, chúng ta nên thể hiện sự ủng hộ cho người chuyển giới một cách mạnh mẽ. Nếu xã hội sẵn sàng mở lòng và chia sẻ với người chuyển giới, đó sẽ là một tín hiệu tích cực. Điều này sẽ giúp giảm bớt thái độ kỳ thị và sự phân biệt đối xử.
Học cách lắng nghe
Hãy tôn trọng khi người khác sử dụng những nhãn khác nhau, như “phi nhị nguyên giới” hoặc “đa dạng giới”, để miêu tả bản thân. Nếu có thể, hãy cố gắng hiểu cách họ đang sử dụng nhãn đó. Trong mọi trường hợp, luôn nhớ rằng chính họ mới là người hiểu bản thân mình nhất. Điều chúng ta nên làm là lắng nghe và chấp nhận con người thật của họ.
Nâng cao kiến thức
VYA xin chia sẻ đến bạn một số bài viết, dự án và tổ chức tiêu biểu nhất:
Công việc từ thiện và đóng góp về nhu yếu phẩm
- FTM Vietnam Organization: Các chiến dịch, sự kiện ủng hộ và tôn vinh người chuyển giới nam tại Việt Nam;
- ISC Center: Tổ chức thúc đẩy và bảo vệ quyền của người đồng tính, song tính, chuyển giới, đa dạng giới và tính dục Việt Nam.
Các bạn cũng có thể theo dõi trang Facebook của Vietnam Youth Alliance và nhóm Facebook của chúng mình. Nhóm Facebook riêng tư Vô Đây Yên Ả của VYA là không gian an toàn dành cho người chuyển giới nói riêng và cộng đồng LGBT nói chung.
Qua bài viết này, VYA tin rằng bạn đã có cái nhìn bao quát hơn về phổ chuyển giới. Từ sự thấu hiểu đúng đắn này, hãy cùng tiếp tục chung tay đẩy lùi sự kỳ thị, bất công và phân biệt đối xử với người chuyển giới nói riêng và cộng đồng LGBT nói chung nhé. Mong rằng chúng ta sẽ được chứng kiến những thay đổi tích cực cho cộng đồng trong thời gian tới. Vietnam Youth Alliance xin hẹn gặp lại bạn trong những bài viết tiếp theo của chúng mình.
Người thực hiện: X.T., K.N., Vân Khanh, Louis, Phan Chi, Ngô Tố, T.N.N.
