Ngày nay, thuật ngữ “LGBT” đã không còn xa lạ với xã hội chúng ta nữa. Những khái niệm như “đồng tính”, “song tính”,… đều đã trở nên phổ biến qua những cuộc đấu tranh chống kỳ thị tính dục. Thế nhưng, các cộng đồng đa dạng tính dục vẫn đang kiên trì đấu tranh chống lại những quan điểm sai lệch cũng như những hiểu lầm tiêu cực. Với người chuyển giới, họ cũng không nằm ngoài xu thế đó. Sự đa dạng xu hướng tính dục ở người chuyển giới vẫn thường xuyên bị đem ra giễu cợt, chế nhạo và xem thường. Điều này đã và đang có những tác động tiêu cực đến cuộc đấu tranh chống kỳ thị tính dục tại khắp mọi nơi.
Vậy, sự đa dạng xu hướng tính dục ở người chuyển giới là gì? Làm sao để chúng ta có thể ủng hộ người chuyển giới trong vấn đề này? Bạn còn băn khoăn về những câu hỏi trên ư? Không sao cả, hãy để Vietnam Youth Alliance chúng mình cùng bạn “gỡ rối” qua bài viết dưới đây nhé!
Bản dạng giới và Xu hướng tính dục
Khái niệm bản dạng giới và xu hướng tính dục
Bản dạng giới là cách một cá nhân nhìn nhận giới của chính mình. Qua đó, họ có thể sử dụng những nhãn giới khác nhau cho bản thân. Thông thường, một người có thể nhận dạng là người giới nam hoặc nữ. Tuy nhiên, giới không chỉ dừng lại ở hai lựa chọn như vậy. Người ta có thể tự nhận dạng là cả nam và nữ, hay thậm chí không thuộc cả hai giới. Bản dạng giới có thể trùng hợp với giới tính sinh học được chỉ định lúc sinh hoặc không. Người chuyển giới là người có bản dạng giới không trùng với giới tính sinh học của bản thân.
Xu hướng tính dục bao gồm xu hướng tình cảm và xu hướng tình dục. Xu hướng tình cảm là sự hấp dẫn về mặt cảm xúc với một/nhiều nhóm khác nhau. Tương tự, xu hướng tình dục là sự hấp dẫn về mặt tình dục. Cả hai loại xu hướng này không phải lúc này cũng tương tự nhau; một người có thể có sự thu hút tình cảm với nhóm này nhưng lại có sự thu hút tình dục với nhóm khác.
Đọc thêm: 7 định nghĩa và thuật ngữ tính dục.
Mối liên kết giữa bản dạng giới và xu hướng tính dục
Bản dạng giới và xu hướng tính dục là các khía cạnh khác nhau tạo nên nhân dạng của một người. Tuy nhiên, cả hai yếu tố này không tác động qua lại hay ảnh hưởng đến nhau. Việc một người cảm nhận mình là ai (bản dạng giới) không quyết định việc người đó cảm thấy hấp dẫn bởi ai (xu hướng tính dục).
Như vậy, một người chuyển giới có thể là người dị tính, đồng tính, hoặc song tính vì:
- “Chuyển giới” là một thuật ngữ thuộc về bản dạng giới;
- “Dị tính”, “đồng tính”, hoặc “song tính”,… là những thuật ngữ chỉ xu hướng tính dục.
Những người chuyển giới – Họ là ai?
Người chuyển giới là những người có bản dạng giới khác với giới tính sinh học.
Người chuyển giới có nhiều thể hiện giới khác nhau, dựa trên các yếu tố như trang phục, thái độ, hành vi,… Một số người sử dụng nội tiết tố và phẫu thuật định giới phù hợp với bản dạng giới mong muốn. Một bộ phận người chuyển giới không đi theo quan niệm nam – nữ thông thường; họ có thể nhận định mình là người chuyển giới, phi nhị nguyên, hay linh hoạt giới. Dù là gì đi nữa, lựa chọn cá nhân của người chuyển giới vẫn nên được tôn trọng.
Đọc thêm: Các nhóm khác trong cộng đồng LGBT.
Thực trạng hiểu lầm và kỳ thị sự đa dạng xu hướng tính dục của người chuyển giới tại Việt Nam
Trên các phương tiện truyền thông
Trên các phương tiện truyền thông đại chúng, đã từng có rất nhiều những phát ngôn chưa đúng về LGBT. Cộng đồng người chuyển giới cũng là nạn nhân của những hiểu lầm tiêu cực này. Ngay cả trong một chương trình về tình yêu với sự góp mặt của hoa hậu chuyển giới Hương Giang, định kiến về người chuyển giới và xu hướng tính dục của họ vẫn tồn tại.
Trong tập 7 mùa thứ ba của “Người ấy là ai”, nhân vật nữ chính là H.A.; cô là một người chuyển giới nữ. MC Trấn Thành và Hương Giang cùng dàn cố vấn đóng vai trò người đưa ra lời khuyên cô. Họ đã đưa ra lời khuyên cho H.A. rằng cô nên chọn một chàng trai màu xanh (“thẳng” và độc thân), thay vì màu đỏ (đã có chủ) hay màu tím (“giới tính thứ ba”). Khi nhắc đến xu hướng tính dục của H.A., Trấn Thành đã có phát ngôn gây tranh cãi.
“Định nghĩa lại về chuyển giới, chuyển giới là sinh ra tâm hồn, tính cách, suy nghĩ và niềm tin đều là phụ nữ; không bao giờ yêu phụ nữ mà chỉ yêu đàn ông,” trích phát ngôn của Trấn Thành.
Hương Giang cũng đồng tình và bổ sung thêm: “Chính vì thế, họ chỉ yêu những người đàn ông thẳng”. Trước đó, hoa hậu chuyển giới này cũng từng phát biểu gây tranh cãi. Cô cho rằng, “Nhiều người nghĩ người chuyển giới thuộc cộng đồng LGBT nên họ có thể yêu người trong cộng đồng; nhưng thực ra người chuyển giới rất khó yêu người gay”.
Trong cuộc sống thường nhật
Chúng ta cũng có thể dễ dàng bắt gặp những hiểu lầm tiêu cực trong đời thường. Tại hội thảo “Ngày hiện diện người chuyển giới nam yêu nam” diễn ra ở TP.HCM, Christ – một người chuyển giới nam yêu nam – đã có những chia sẻ về vấn đề này. Anh tâm sự: “Mình từng rất hoang mang về việc mình là ai. Một vài lần mình nhìn thấy những chia sẻ trên mạng có nhiều điểm giống với mình; nhưng ở dưới bình luận toàn là những chỉ trích, kỳ thị đến từ chính những người chuyển giới nam. Họ nói rằng như vậy không phải là chuyển giới nam; rằng việc một người chuyển giới nam lại yêu nam là làm xấu đi hình ảnh của cộng đồng”.
Trong luật pháp
Năm 2015, Quốc hội sửa đổi Luật Dân sự cho phép người chuyển giới được đổi tên và giới tính pháp lý. Sau khi đã thực hiện các biện pháp y tế định giới, người chuyển giới có quyền kết hôn hợp pháp với một người có giới tính pháp lý ngược lại với họ.
Tuy nhiên, quy định hợp pháp hóa chuyển giới này đã đặt một bộ phận không nhỏ người chuyển giới đồng tính vào tình trạng “tréo ngoe”. Vì hiện tại Việt Nam chưa hợp pháp hoá hôn nhân đồng giới, họ phải chọn một trong hai trường hợp:
- Hoặc giữ giới tính sinh học của mình trên giấy tờ và kết hôn hợp pháp;
- Hoặc chuyển giới và có cuộc hôn nhân không được pháp luật công nhận.
Đọc thêm: Luật hôn nhân đồng giới ở Việt Nam.
Tại sao sự đa dạng xu hướng tính dục ở người chuyển giới thường bị xem nhẹ?
Một câu hỏi được đặt ra: Tại sao lại tồn tại sự hiểu lầm tính đa dạng trong xu hướng tính dục ở cộng đồng người chuyển giới Việt Nam?
Sự hạn chế về các nguồn lực
Một phần nguyên nhân tới từ việc chưa có nhiều tài liệu tiếng Việt về chủ đề này. Những tài liệu hiện có thường mang tính hàn lâm, khó tiếp cận với đại chúng; các bài viết vừa ngắn gọn, dễ hiểu vừa mang tính giáo dục cao vẫn chưa có nhiều.
Giáo dục tính dục ít được xem trọng
Mặt khác, giáo dục tính dục và giới tính ở Việt Nam nhìn chung còn ít được chú trọng. Đây được xem như là một vấn đề đã bị bỏ ngỏ suốt nhiều năm trời; điều này kéo theo hệ quả là nhiều người Việt Nam không/chưa xem trọng kiến thức tính dục. Nhờ sự phát triển của xã hội và những nỗ lực không ngừng nghỉ của các tổ chức vì cộng đồng, chúng ta đang dần có cái nhìn đúng đắn hơn về vấn đề này. Dẫu vậy, vấn đề không chỉ nằm ở việc thiếu nguồn thông tin đáng tin cậy mà còn ở việc một bộ phận không nhỏ người Việt còn tỏ ra khá thờ ơ với giáo dục giới tính. Tất cả những điều này đã dẫn đến lỗ hổng trong kiến thức tính dục của cả người trong và ngoài cộng đồng LGBT.
Sức ép của định kiến xã hội
Ngoài ra, chúng ta cũng không thể bỏ qua sức ép nặng nề từ định kiến giới. Rất nhiều người hợp giới (có bản dạng giới trùng với giới tính sinh học) là nạn nhân của những định kiến này, và người chuyển giới cũng không phải ngoại lệ. Do đó, những quan niệm cũ kỹ, lạc hậu vẫn còn tồn tại, như:
- Người chuyển giới nam phải nam tính, người chuyển giới nữ phải nữ tính;
- Tất cả người chuyển giới đều phải trải qua can thiệp y học để trở thành chuyển giới “chân chính”;
- …
Những lý do trên đã góp phần dẫn tới việc hiểu sai bản chất của cụm từ “chuyển giới”; đồng thời, mối quan hệ giữa bản dạng giới và xu hướng tính dục cũng bị hiểu lầm. Những suy nghĩ như “Đã muốn chuyển giới rồi lại còn yêu đồng tính, vậy chuyển giới để làm gì?” vẫn còn tồn tại. Chúng ta cần hiểu rằng giới của một người không quyết định người đó phải yêu ai. Vì thế, một người chuyển giới có xu hướng đồng tính là việc bình thường.
Hậu quả của hiểu lầm/kỳ thị đa dạng xu hướng tính dục ở người chuyển giới
Những định kiến sai lầm thường cho rằng người chuyển giới chỉ mang xu hướng tính dục dị tính; trên thực tế, sự đa dạng xu hướng tính dục ở người chuyển giới phổ biến hơn rất nhiều.
Theo một khảo sát của National LGBTQ Task Force và Trung tâm quốc gia về quyền lợi của người chuyển giới Hoa Kỳ, chỉ có chưa tới 25% số người trả lời xác định bản thân có xu hướng tính dục dị tính. Trong khi đó, các nhóm còn lại chiếm đến 77%. Dù vậy, họ vẫn luôn phải chịu những sự phân biệt, kỳ thị không đáng có. Những hành vi tiêu cực này có thể bắt nguồn từ sự thiếu hiểu biết của một số người; thậm chí, chính người trong cộng đồng LGBT cũng có thể tiếp tay cho những định kiến này.
Sự phân biệt đối xử
Theo nhà nghiên cứu Melanie Morrison, những hiểu lầm về mối quan hệ giữa bản dạng giới và xu hướng tính dục có thể không thực sự nghiêm trọng. Thế nhưng, chúng có thể gây ra hình mẫu tiêu cực về người chuyển giới, góp phần thúc đẩy sự phân biệt đối xử. Theo Trung tâm quốc gia về quyền lợi của người chuyển giới Hoa Kỳ, người chuyển giới là nạn nhân của:
- Sự quấy rối/phân biệt đối xử tại nơi làm việc (90%);
- Sự quấy rối công khai (53%);
- Từ chối sở hữu nơi ở (19%);
- Từ chối chăm sóc sức khỏe (19%);
- Tỉ lệ thất nghiệp cao gấp đôi so với mặt bằng chung.
Vấn đề tâm lý
Bị đối xử kỳ thị khiến nhiều người buộc phải che giấu bản thân. Họ phải đối mặt với những khủng hoảng tâm lý mà không nhận được bất kỳ sự trợ giúp nào. Nhóm người này thường xuyên gặp phải những vấn đề nghiêm trọng như lạm dụng chất kích thích/gây nghiện, trầm cảm, tự làm hại bản thân, thậm chí là tự tử.
Ủng hộ sự đa dạng xu hướng tính dục của người chuyển giới
Trong nghiên cứu, vận động và chính sách
Các chính phủ, tổ chức, viện nghiên cứu, chuyên gia y tế và các nhà làm luật cần đảm bảo sự hiện diện nhiều hơn của người chuyển giới trên nhiều phương diện. Cụ thể hơn, người chuyển giới nên được tham gia phối hợp công tác và hoạt động nghiên cứu các vấn đề liên quan đến người chuyển giới; điều này sẽ đảm bảo sự phù hợp và tính thực tiễn của các đề xuất pháp lý. Bên cạnh đó, người chuyển giới cần được đối xử công bằng trong quá trình làm việc hoặc giữ các chức vụ quản lý trong các tổ chức về người chuyển giới tại những hội nghị và ủy ban về y tế cũng như bản dạng giới ở cấp độ quốc gia và quốc tế.
Trong luật pháp
Chính phủ nên xem xét bãi bỏ những điều luật mang tính kỳ thị hoặc xóa bỏ hành vi hình sự hoá công dân dựa trên bản dạng giới hay thể hiện giới của họ. Người chuyển giới nên được bảo vệ khỏi các điều khoản phân biệt hay hình sự hoá. Để làm được điều đó, chính phủ và bộ máy thiết chế nhân quyền quốc gia cần kiểm tra các điều luật đã tồn tại; điều này sẽ đảm bảo luật pháp đã bảo vệ mọi công dân bất kể bản dạng giới, thể hiện giới và giới tính sinh học của họ.
Trong truyền thông
Các cơ quan truyền thông nên điều chỉnh và phát triển các hướng dẫn truyền thông để giảm thiểu sự kỳ thị, bạo lực giới với người chuyển giới.
Trong môi trường làm việc và giáo dục
Các nhà tuyển dụng có trách nhiệm duy trì môi trường làm việc thân thiện với người chuyển giới; đào tạo đội ngũ nhân viên thân thiện, không kỳ thị là một yếu tố quan trọng.
Thanh thiếu niên chuyển giới cũng cần được bảo vệ và giáo dục tại trường học của các em. Các nhà giáo dục cần chú ý lồng ghép các kiến thức về bản dạng giới, thể hiện giới, và xu hướng tính dục trong các giờ học về giáo dục giới tính và kiến thức sinh sản cho các em tại trường.
Chính sách thúc đẩy đối xử công bằng |
Đối tượng có khả năng thực thi |
| Phối hợp với/Tuyển dụng người chuyển giới trong công tác nghiên cứu. Đảm bảo sự phù hợp và tính thực tiễn. | Chính phủ, tổ chức chuyển giới, viện nghiên cứu, chuyên gia y tế, nhà làm luật. |
| Làm việc cùng người chuyển giới trong các hội nghị và ủy ban về y tế và bản dạng giới. Quy mô có thể bắt đầu từ quốc tế, quốc gia, đến dưới quốc gia bao gồm trong nhà nước. | Chính phủ, người đóng góp, viện nghiên cứu, chuyên gia y tế, nhà làm luật. |
| Đảm bảo cho người chuyển giới được bảo vệ khỏi các điều khoản phân biệt và kiểm tra các điều luật đã tồn tại hoặc được đề xuất để bảo vệ người chuyển giới bất kể bản dạng giới, thể hiện giới hay giới tính sinh học. | Chính phủ và thiết chế nhân quyền quốc gia. |
| Điều chỉnh giáo dục công lập để giảm và chống sự kỳ thị, bạo lực với người chuyển giới, bao gồm làm hướng dẫn cách mô tả, minh họa, thể hiện người chuyển giới trong truyền thông. | Chính phủ, thiết chế nhân quyền quốc gia, cơ quan truyền thông. |
Đọc thêm: Những cách khác để đấu tranh chống kỳ thị tính dục.
Đâu đó ngoài kia, vẫn còn tồn tại những mặt hạn chế trong suy nghĩ của những cá nhân cả trong và ngoài cộng đồng LGBT về người chuyển giới. Dẫu vậy, mỗi chúng ta đều có thể hành động nhằm góp phần thay đổi hiện trạng tiêu cực này. Vietnam Youth Alliance hy vọng rằng sau bài viết này, các bạn đã phần nào nắm được sự đa dạng xu hướng tính dục ở những người chuyển giới, đồng thời như học được cách thấu hiểu và tôn trọng sự đa dạng này. Hẹn gặp lại bạn trong những bài viết sau.
Người thực hiện: Hà, X.T., Louis, Vân Khanh, Như Trần, T.D.
